თბილისის საარტილერიო საწყობები და არსენალი
1918 წლის 21 ივლისს ეროვნული საბჭოს სამხედრო კომისიაში შემოვიდა მოხსენება გრიფით "საიდუმულო" სადაც დეტალურად იყო აღწერილი რა სახის იარაღი ინახებოდა თბილისის და სამტრედიის საარტილერიო საწყობებში.
აღწერიდან დასტურდება, რომ ქართულ ჯარს მსუბუქი იარაღის, ამუნიციის და არტილერიის მარაგები 1918 წლის ივლისისთვის სახარბიელო მდგომარეობაში არ იყო.
შაშხანები
7,62X54 მმ მოსინი (რუსეთი) - 2.812 ერთეული / 2.037.880 ვაზნა
ა). ქვეითის: 1.506
ბ). დრაგუნის: 1.044
გ). მოკლე: 262
10.75×58 მმ ბერდანი (რუსეთი) - 218 ერთეული / 7.881.819 ვაზნა
ა). ქვეითის: 173
ბ). კაზაკის: 45
8×50 მმ ლებელი კარაბინი (საფრანგეთი) - 107 / 1.322.698 ვაზნა
11X59 მმ გრა-კროპაჩეკი (საფრანგეთი) - 178
11X59 მმ გრა, Fusil Gras 1874 (საფრანგეთი) - 334 / 151.556 ვაზნა
10.4×38 მმ ვეტერლი, Vetterli-Repetiergewehre (შვეიცარია) - 190 / 857.520 ვაზნა
6.5×50 მმ არისაკა (იაპონია) - 157 / 3.686.900
ვინჩესტერი 3 ხაზიანი (აშშ) - 70
7.92×57 მმ მაუზერი (გერმანია) - 76
თურქული ნადავლი: 654 სხვადასხვა ტიპის შაშხანა
მანლიხერი 1895 წ. მოდელი: 92
მანლიხერი 1892 წ. მოდელი: 122
კრა-იურგენსონი: 77
მაუზერი: 103
ლებელი 4 ხაზიანი: 138 / 77.500 ვაზნა
პიბოდი-მარტინი 3 ხაზიანი: 122
ტყვიამფრქვევები
კოლტი: 1
7.7×56 მმ ლუისი (ბრიტანული): 222 / 203.768 ვაზნა
ცივი იარაღი
სხვადასხვა ტიპის ხანჯლები და პიკები: 92.473 / პიკები: 10.934
საარტილერიო საშუალებები
არტსისტემები: 57, აქედან 45 ერთეული 76 მმ 1909 წ. მოდ. სამთო ქვემეხი
ჭურვები (შრაპნელი და ყუმბარა): 78.637 ჭურვი
მანათობელი რაკეტის გამშვები: 194
ბომბმტყორცნი: 99 / 94.906 ნაღმი
ნაღმმტყორცნი: 8 / 230 ნაღმი
20.3 მმ პატარა ნაღმმტყორცნი: 45
სამტრედიის საარტილერიო საწყობის აღწერა
15.07.1918
კოლტის ტყვიამფრქვევის ვაზნები: 8.000
სხვადასხვა საარტილერიო ჭურვები: 612
6.5×50 მმ არისაკას ვაზნები: 30.000
10.4×38 მმ ვეტერლის ვაზნები: 8.650
თურქული ვაზნები: 450
ფრანგული ხელყუმბარები: 285
დენთი ქვემეხებისთვის: 339 ერთეული
თბილისის საარტილერიო საწყობის აღწერა
15.07.1918
სხვადასხვა ტიპის შაშხანის ვაზნები: 8.133.593
ა). 8×50მმ ფრანგული "შოშის" ტყვიამფრქვევის: 7.464.041
ბ). შვეიცარული პიბოდი-მარტინი: 591.500 და ა.შ.
პისტოლეტების და რევოლვერების ვაზნები: 314.790
ა). სმიტ ვესონის სხვადასხვა კალიბრის: 152.567
ბ). ბრაუნინგი 7.65მმ: 125.036 და ა.შ.
გ). კოლტი 45 კალიბრი: 28.722
ქვემეხის ჭურვები: 6.082
მანათობელი რაკეტები: 12.163
აღწერაში ასევე შეტანილია საარტილერიო ჭურვების ნაწილები, სასწავლო მასალები, დენთი და ა.შ.
დამატებითი ინფორმაცია
აღწერიდან ვიგებთ რომ არმიაში შტატით დადგენილი იყო 76 ცალი 1909 მოდ. სამთო ქვემეხი, ხოლო ნაწილებში იყო 70. 1909 მოდ. ჰაუბიცა 8 ცალი, ნაწილებში იყო 4.
შტატით ჯარში უნდა ყოფილიყო 45.696 შაშხანა, ნაწილებში იყო: 9.045, თუმცა მონაცემები არაზუსტია, რადგან ყველა ნაწილს არ მოუწოდებია ინფორმაცია.
ვაზნების დეტალური რაოდენობა
საიდუმლო მოხსენებას ხელს აწერს გენერალ-მაიორი ალექსანდრე ყაზბეგი.
წყარო: "ცნობები საარტილერიო საწყობის იარაღის მარაგისა". ფონდი: 1836. ანაწერი: 1 საქმე: 184. საქართველოს ეროვნული არქივი.
განსაკუთრებული მადლობა ისტორიკოს დ. სილაქაძეს!